Stel, jij bent de baas. Van een gezin, een groot bedrijf, van Nederland. Je ziet dat je onderdanen zich niet zo duurzaam gedragen, en je wil graag dat dat verandert. Jij bent de baas, dus jij bepaalt. Maar hoe krijg je je onderdanen nu zo ver dat ze hun gedrag veranderen en zich duurzamer gaan gedragen? Veel genoemde mogelijkheden om je onderdanen te bewegen hun gedrag te verbeteren zijn de wortel, de stok of de peen.
De stok is de juridische benadering. Je verbiedt het ongewenste gedrag simpelweg, of je reguleert het binnen bepaalde grenzen. Ongewenst gedrag bestraf je. Om effectief te zijn, moet je wel handhaven, anders verandert er helemaal niets. Je moet dus constant controleren.
De wortel is de financiële benadering. Met kortingen of een financiële beloning maak je het gewenste gedrag aantrekkelijker dan het ongewenste gedrag. De kosten kunnen echter behoorlijk uit de hand lopen. Je financiert goed gedrag, niet alleen gedragsverandering en dat is sympathiek, maar minder effectief. Als je ermee stopt, kunnen je onderdanen ook weer stoppen met hun goede gedrag. En misbruik van de regelingen ligt altijd op de loer. Ook hier moet je controleren.
De preek is de communicatieve benadering. Het welbekende opgeheven vingertje. Als je maar uitlegt waarom mensen hun gedrag moeten veranderen, dan doen ze het wel. Probleem met communicatie is dat je meestal voor eigen parochie preekt; je onderdanen die het al met je eens zijn zullen goedkeurend knikken en de rest negeert je boodschap. De effectiviteit van de preek is niet te bepalen; je kunt nooit met zekerheid zeggen dat iemand zijn gedrag heeft veranderd als direct gevolg van jouw boodschap. Maar de preek is in ieder geval niet zo duur.
Wat je natuurlijk wil is het beste resultaat tegen de laagste kosten. Maar welke methode dat is, is nog niet zo makkelijk te bepalen. Het zal altijd een combinatie zijn. Een preek alleen zal niet zoveel effect sorteren, maar zonder uitleg zijn de wortel of de stok een stuk lastiger in te voeren. Ik denk dat je niet zonder de stok kunt. Misschien niet zo sympathiek, maar je moet een bepaalde ondergrens vaststellen waar iedereen zich aan heeft te houden. En wat mij betreft mag je de duurzaamheidslat best hoog leggen.
En de wortel? Ze zeggen altijd dat je meer vliegen vangt met stroop dan met azijn. Dat weet ik niet, wij vangen ze altijd in een glas en zetten ze dan buiten. Als je kijkt naar onbedoelde gevolgen (collateral damage, so to speak) staan subsidies en andere cadeautjes bovenaan. Je gaat er als burger maar van calculeren. Zo schijn je geld te kunnen krijgen als je in de spits de ring rond Utrecht mijdt. Dus als ik in Groningen woon, en nooit in de buurt van Utrecht kom, kan ik dan effe vangen?
Maar goed, ik ben niet de baas, alleen van mijn eigen gedrag en daar wil ik het een andere keer over hebben. Dus stel, jij bent de baas. Hoe beweeg jij je onderdanen tot beter gedrag? Ik hoor het graag van je in een reactie hieronder.
xx Caroline